ظهور و ثبوت فیلم سیاه و سفید در یک مرحله (ظهور تک‌محلولی)
مقدمه
داروهای ظهور تک مرحله‌ای(تک‌محلولی) از زمان‌های قدیم همواره مورد توجه عکاسان بوده است. این فرآیند سال‌های زیادی مورد آزمایش و تجربه قرار گرفته است. این روش اولین بار در سال 1889 پیشنهاد شد و با تلاشهای زیاد دانشمندان، سرانجام به نتیجه رسید. در این حمام‌ها داروی ظهور و ثبوت بصورت مخلوط در یک محلول بکار می‌رود. به این ترتیب مراحل سه گانه ظهور، توقف و ثبوت به یک مرحله تبدیل می‌شود.
در طی آن سال‌ها هنگامی که از فرمول‌های اولیه استفاده می‌شد، حساسیت فیلم کاهش چشمگیری پیدا می‌کرد و نواحی سیاه نگاتیو، خاکستری می‌شدند و همچنین مقدار خفگی تصویر زیاد بود. یکی دیگر از مشکلات آن داروها، طول عمر داروی ساخته شده بود. و چون طول عمر داروی ساخته شده کوتاه بود پس شرایط نگهداری آن بسیار مشکل می‌شد.
تحقیقات بعدی باعث شد که این قبیل اشکالات برطرف شوند. و بدین ترتیب انواع بسته‌های آماده نیز از سوی تولیدکنندگان ارائه گردید.
داروهای ظهور تک حمامی یک محلول ظهور عالی نیستند، اما برای خیلی از موارد عکاسی میتوانند نتایج بسیار خوبی داشته باشند.
مزایای استفاده از روش ظهور تک‌محلولی برای نگاتیو سیاه و سفید
بکار بردن روش ظهور تک‌محلولی چند امتیاز مهم دارد که در زیر به آن اشاره می‌شود.
1– مدت زمان لازم برای یک نوع فیلم معین، همواره ثابت است و نیازی به تغییر زمان ظهور نخواهد داشت.
2– حرکت دادن فیلم در حین ظهور اثرات خیلی کمی در نتیجه کار دارد.
3– دانه‌بندی فیلم دقیقا مشابه ظهور به روش استاندارد است.(3 مرحله‌ای)
4– نگاتیو بدست آمده از کنتراست لازم برخوردار خواهد بود. زیرا تعادل بین ظهور و ثبوت دقیقا محاسبه شده است.
مورد آخر از اهمیت خاصی برخوردار است. باید با توجه به نوع امولسیون، مقدار لازم و کافی از داروی ثبوت را به محلول اضافه کرد. تا تعادل بین ظهور و ثبوت دقیقا متناسب با امولسیون مورد نظر باشد. برای هر نوع امولسیون، انجام چند تست الزامی است. بنابراین هیچ داروی تک‌محلولی برای مصرف عمومی وجود ندارد.
تئوری
فرمول اکثر داروهای تک‌محلولی بر مبنای استفاده از متول–هیدروکینون و یا فنیدون–هیدروکینون می‌باشد. ولی از هیدروکسید سدیم به عنوان ماده تسریع کننده به مقدار زیاد استفاده می‌شود. به همین جهت عمر داروی ظهور کم می‌باشد.
در فرمول‌هایی که فنیدون در آن بکار برده شده، نتیجه کار به حدی رضایت‌بخش است، که تفاوتی با داروی ظهور معمولی در 3 مرحله ندارد.
مقدار سولفیت سدیم بایستی زیاد باشد. زیرا کمبود میزان آن موجب کاهش کارایی محلول خواهد شد. به این دلیل مقدار 50 گرم در لیتر، باید در آن بکار برده شود.
در اغلب فرمول‌ها آلومینات سدیم به عنوان بافر(تامپون) بکار برده می‌شود تا PH محلول را در حین فرآیند ظهور ثابت نگه دارد.
معمولا از تیوسولفات سدیم به عنوان ماده ثبوت در این محلول‌ها استفاده می‌شود.
غلظت حمام ظهور تک‌محلولی برای نگاتیو سیاه و سفید
یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در عملکرد داروی ظهور تک‌محلولی، غلظت آن است. هرگاه یک غلظت عادی از داروی ظهور معمولی را با یک غلظت عادی از داروی ثبوت معمولی مخلوط کنیم، نتیجه رضایت‌بخش نخواهد بود.
برای بدست آوردن نتیجه مطلوب، غلظت داروی ظهور باید 5 برابر داروی ثبوت باشد. یعنی اگر 5 پیمانه از داروی ظهور و یک پیمانه از داروی ثبوت را با یکدیگر مخلوط کرده و سپس مقدار PH را به 11 تا 12 برسانیم، نتیجه کار قابل قبول خواهد بود. البته این ترکیب به عنوان یک فرمول پایه ارائه شده و برای مقاصد عملی، اساسی و اصولی نخواهد بود.
فرمولاسیون حمام ظهور تک‌محلولی برای نگاتیو سیاه و سفید
یکی از معروف‌ترین فرمول‌ها Monobath MM-1 است. این فرمول تقریبا از لحاظ کنتراست و سرعت فیلم تقریبا مشابه فرمول D-76 کداک است. زمان ظهور در این فرمول 7 دقیقه در دمای 20 درجه سانتیگراد و با شرایط همزدن 5 ثانیه برای هر یک دقیقه خواهد بود. فرمول این ترکیب در جدول زیر آمده است.
| 1 | آب 50 درجه سانتیگراد | 750 ml |
| 2 | سدیم سولفیت بدون آب | 50 gr |
| 3 | فنیدون | 4 gr |
| 4 | هیدروکینون | 12 gr |
| 5 | سدیم هیدروکسید | 4 gr |
| 6 | سدیم تیوسولفات 5 آبه (هیپو) | 110 gr |
| 7 | محلول گلوتار آلدئید 25% در آب (Glutaraldehyde) | 8 cc |
| 8 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
| زمان ظهور 7 دقیقه در دمای 20 درجه سانتیگراد بصورت غلیظ | ||
در فرمول MM-1 از فنیدون و Glutaraldehyde استفاده شده است که ممکن است برای همگان قابل دسترس نباشد.
من از فرمول دیگری استفاده کرده‌ام که ساده‌تر و قابل دسترس‌تر می‌باشد.
| 1 | آب 50 درجه سانتیگراد | 750 ml |
| 2 | متول | 12.9 gr |
| 3 | سدیم سولفیت بدون آب | 70.9 gr |
| 4 | هیدروکینون | 25.7 gr |
| 5 | سدیم هیدروکسید | 25.7 gr |
| 6 | سدیم تیوسولفات 5 آبه (هیپو) | 180 gr |
| 7 | بنزوتری‌آزول (Benzotriazole) | 10 gr |
| 8 | آب | تا 1000 میلی‌لیتر |
| زمان ظهور 6 دقیقه در دمای 20 درجه سانتیگراد بصورت غلیظ | ||
در این فرمول من زمان ظهور حدود 6 دقیقه در دمای 20 درجه سانتیگراد برای فیلم تخت 6x9 فورته 200 بدست آوردم.
حساسیت برای این فیلم، به مقدار 1.5 تا 2 استاپ کم می‌شود. که شما باید به هنگام نوردهی آن را جبران کنید.
البته شما باید قبل از بکار بردن این فرمول، چند نمونه با فیلمی که استفاده می‌کنید، ظاهر کنید تا زمان ظهور مناسب بدست آید.
کنترل کیفیت ظهور تک‌محلولی
هنگامی که از داروی تک‌محلولی ظهور استفاده می‌کنید، باید برای کم و زیاد کردن حساسیت فیلم، به عامل PH توجه نمایید. برای بدست آوردن نتیجه مطلوب و رفع اشکالات و عیوب کار، باید موارد زیر مورد توجه قرار گیرد. این موارد برای کلیه فرمول‌های ظهور تک‌محلولی صادق است.
افزایش کنتراست و حساسیت فیلم در حمام ظهور تک‌محلولی
1– مقدار PH را افزایش دهید. (غلظت NaOH را افزایش دهید)
2– غلظت عوامل ظهور را افزایش دهید. (مقدار هیدروکینون و متول را افزایش دهید)
3– غلظت عامل ثبوت را کاهش دهید. (مقدار هیپو را کاهش دهید)
4– درجه حرارت محلول را افزایش دهید.
5– برای افزایش کنتراست مقدار هیدروکینون، و برای افزایش حساسیت فیلم، مقدار فنیدون یا متول را افزایش دهید.
کاهش کنتراست و حساسیت فیلم در حمام ظهور تک‌محلولی
1– مقدار PH را کم کنید. (غلظت NaOH را کم کنید)
2– غلظت عامل ثبوت را افزایش دهید. (مقدار هیپو را افزایش دهید)
3– گردش یا چرخش محلول را به حداکثر مقدار برسانید.
4– بجای استفاده از محلول غلیظ آن را رقیق کرده و مجددا تست کنید. (به عنوان مثال محلول را به نسبت 1–1 یا نسبت‌های دیگر رقیق کنید)
چند توصیه مهم
1– محلول‌های ظهور تک‌محلولی برای انواع نگاتیوهای سیاه و سفید مرسوم از جمله کداک، ایلفورد، فورته و غیره، قابل استفاده است.
2– برای بدست آوردن نتیجه مطلوب حتما چند نمونه با شرایط دمای ثابت و زمان‌های مختلف، برای یک نوع فیلم خاص ظاهر کنید.
3– به یاد داشته باشید فرمول‌های ظهور تک‌محلولی همواره برای یک فیلم خاص، شرایط ظهور ثابتی دارد. بنابراین باید تعادل بین ظهور و ثبوت را دقیقا برای یک فیلم خاص در نظر بگیرید و در صورت نیاز مقدار ماده ثبوت را برای بدست آوردن نتیجه مطلوب تغییر دهید.
4– برای بدست آوردن نتیجه مطلوب و تغییر ترکیبات فرمول، همیشه مقدار یکی از مواد را تغییر دهید تا نتیجه قابل پیش‌بینی و قابل کنترل باشد. بنابراین اگر کنتراست کم باشد مقدار ثبوت را کم کنید و اگر کنتراست زیاد باشد مقدار ماده ثبوت را زیاد نمایید.
5– به عنوان مثال برای تغییر گاما از 0.65 به 1 مقدار هیپو را از 180 به 250 گرم در لیتر برسانید.
6– ایمنی را رعایت کنید. NaOH یک ماده قلیایی قوی است و بسیار سوزاننده می‌باشد. بنابراین از دستکش مناسب برای ظهور استفاده کنید.
7– روش کاری خود را استاندارد کنید.
